In een artikel in het Financieel dagblad (17 juni 2023) suggereert de Britse arts Chris van Tulleken een directe relatie tussen ultra-bewerkt voedsel (inclusief supermarktbrood) en ziekte en sterfte. Of het nu gaat om brood, snoepgoed of koekjes, maakt volgens hem niet uit. Linda van Zonsbeek, voedingskundige bij NBC reageert: “Ik mag hopen dat mensen op basis van gezond verstand, inzien dat dit onzin is.”

Waar Van Tulleken aan voorbijgaat is dat je uit de mate van bewerking niet direct kunt zeggen of een product gezond of ongezond is. Sterker nog: volkorenbrood is bewezen gezond, het is voedzaam en vermindert het risico op hart- en vaatziekten en diabetes type II. Het advies van voedingsexperts is om iedere dag minstens 90 gram volkorenproducten te eten, dat komt overeen met 3 sneetjes volkorenbrood. Dat geldt ook voor brood uit de supermarkt.

In het artikel ‘Waarom we een nieuwe definitie van junkfood nodig hebben’ stelt Van Tulleken dat het feit dat ons voedingspatroon voor 60% uit bewerkt voedsel bestaat (zoals supermarktbrood, diepvriesmaaltijden en snoepgoed), een directe oorzaak is van lichamelijke klachten en zelfs sterfte. Van Tulleken is niet de eerste die dit verband legt. Ultra-bewerkt voedsel is al langer onderwerp van discussie. Ja, veel sterk bewerkte voedingsmiddelen zijn ongezond, en ongezonde voeding is zonder meer een belangrijke oorzaak van ziekte en sterfte. Maar dat geldt niet voor al deze producten en al helemaal niet voor volkorenbrood.

De gezondheidswaarde van brood wordt bepaald door de voedingswaarde, o.a. de aanwezigheid van vezels, en de veelheid waarin deze geconsumeerd (zouden moeten) worden. Niet door de mate van bewerking. Vooral volkorenbrood heeft bewezen positieve invloed op de gezondheid van mensen, op de korte en lange termijn. Om die reden zitten bruin- en volkorenbrood in de welbekende Schijf van Vijf.

Voedingscentrum: ultra-bewerkt betekent niet altijd ongezond

Over ultra-bewerkte producten zegt het Voedingscentrum “Over het algemeen hebben de meeste sterk bewerkte producten een ongunstige voedingswaarde en een hoge consumptie hiervan wordt geassocieerd met een algemeen lagere voedingskwaliteit. Maar dit gaat niet altijd op. Sommige producten die deel uitmaken van een gezond voedingspatroon, en ook in de Schijf van Vijf vallen, zijn sterk bewerkt, zoals volkorenbrood uit de supermarkt of halvarine. Deze producten hebben bewezen gezondheidsvoordelen. De mate van bewerking laat zich dus niet helemaal 1 op 1 vertalen naar gezond of ongezond.”

Wetenschappelijke onderbouwing

De wetenschappelijke basis waarop Van Tulleken zijn betoog bouwt is zwak. De classificatie van de Braziliaanse wetenschapper Carlos Monteiro staat al jarenlang ter discussie en blijft in een onderzoek naar de functionaliteit ervan niet overeind staan. Ultra-bewerkt betekent niet per se ongezond, vooral als het gaat om producten die boordevol goede voedingsstoffen zitten, zoals volkorenbrood.

Een recent en zeer goed onderbouwd wetenschappelijk rapport over gezonde voeding is de Nordic Nutrition Recommendations 2023. Hierin stelt het comité van wetenschappers dat een indeling naar bewerking niets toevoegt aan de bestaande aanbevelingen over voedingsstoffen en voedingspatronen. En dat volkorenbrood dus gewoon een heel erg gezond basisvoedingsmiddel is. In dezelfde aanbevelingen wordt, evenals in de Nederlandse richtlijnen voor goede voeding en vele andere voedingsadviezen wereldwijd, geadviseerd om veel volkoren graanproducten te eten en geraffineerde granen te ruilen voor volkoren. Door de vele voedingstoffen zoals vezels, vitamines, mineralen en bioactieve stoffen hebben volkoren graanproducten een gunstig effect op de gezondheid. Zie voor meer informatie over de gezondheidseffecten van volkoren ook het NBC whitepaper over volkoren.

Fabrieksbrood ongezond?

Of fabrieksbrood ongezonder is dan brood van de ambachtelijke bakker? Nee, het maakt niet uit of het brood gebakken is door een ambachtelijke bakker of in een grote, industriële bakkerij. In grote en kleine bakkerijen worden vaak vergelijkbare ingrediënten gebruikt en ook het proces komt overeen. Het verschil is dat er in een grote, industriële bakkerij per dag veel meer broden worden gebakken dan in een kleinere bakkerij. Elke bakker gebruikt wel zijn eigen recepturen, waardoor smaak kan verschillen en er veel keuze is.

Bangmakerij

Het verspreiden van bangmakende onzinverhalen over brood en ander voedsel mag niet zonder weerwoord plaatsvinden. In tegenstelling tot wat Chris van Tulleken suggereert in zijn artikel, is het advies van voedingsautoriteiten dus om bruin en volkorenbrood juist vaker op het menu te zetten. Het is één van de voedingsmiddelen die goed passen in een hedendaags dieet. Brood is plantaardig, eiwitrijk, duurzaam en voedzaam; of het nu bewerkt is of niet.

Linda van Zonsbeek
Voedingskundige Nederlands Bakkerij Centrum